Het principe van het optelmechanisme van de rekenklok van Schickard vinden we onder de ene of andere vorm in heel wat zakrekentoestellen terug. Belangrijk is daarbij natuurlijk dat er automatisch een overdracht plaatsvindt, wanneer men bij het optellen van het cijfer “9” naar “0” en verder gaat. Met behulp van tandwielen en een meenemer lijkt dit vlot doenbaar. In realiteit moet men echter vermijden dat de meenemer slechts een gedeeltelijk verdraaien van de hogere digit als gevolg heeft. Ook een te ver doordraaien is niet wenselijk. In het Duits spreekt men van een “Scheibenzählwerk” (schijventelwerk), in het Engels van “dial adder”. Sommige auteurs beschouwen een schijventelwerk pas als een rekenmachine. Dat we bij een abacus niet te maken hebben met een machine is evident, maar ook in het geval van rekenschuiven is er strikt genomen geen sprake van een machine. De overdracht gebeurt immers niet met een (tandwiel-)mechanisme, maar rechtstreeks met behulp van de pen. Belangrijk is ook nog op te merken dat het pas met de modellen van Addometer mogelijk was de overdracht zowel bij het optellen als het aftrekken zonder problemen te laten verlopen.
Meer informatie over de werkingsprincipes van schijventelwerken kan je hier vinden .
In de tentoonstelling hebben we ook een aantal eenvoudigere rekenhulpmiddelen opgenomen waarbij het verdraaien van een schijf (een zgn. masker) t.o.v. een andere ervoor zorgt dat je een uitlezing in functie van de gekozen instelling krijgt. Rekenschijven met o.a. logaritmische schalen passen ook in dit overzicht.
Brical, The British Calculators Ltd (London, Groot-Brittanie), 1905 … 1915
De verschillende schijven zijn niet naast elkaar, maar wel concentrisch t.o.v. elkaar geplaatst. Er bestaan ook een decimale uitvoering en een versie voor de Engelse munteenheid.
Collectie: E. Smet (item 362)
Optima, J. Ugrich (Berlin- Halensee, Duitsland), … 1910 …
Om op te tellen, verdraait men de centrale schijf in wijzerzin met behulp van een pen in de vertanding. Het rechthoekige uitleesvenster toont de twee rechtse cijfers. Een nok en meenemer zorgen ervoor dat er een overdracht naar de honderdtallen is (ronde uitleesvenster). Een tandwiel en meenemer (niet zichtbaar) zorgen voor een overdracht naar de duizendtallen. De pijl verbergt het veld van de honderd- en duizendtallen voor resultaten kleiner van 100 resp. 1000.
Collectie: E. Smet (item 187)
Fraction of an Inch Adding Machine, K. Jaeger (USA), 1953 …1984
Heel eenvoudige constructie waarbij de voorste en achterste schijf aan elkaar vastgemaakt zijn en de schrijf ertussen kan verdraaien. Plaats deze laatste met de zwarte markering aan het uitleesvenster. Verdraai met behulp van een pen de schijf vanaf het gewenste deel van een duim tot aan de nok. Herhaal dit voor het gewenste deel van een duim dat je erbij wil optellen. Het resultaat verschijnt in het uitleesvenster.
Collectie: E. Smet (item 194)
Weight calculator, M.H. Mear & Co. (Huddersfield, Engeland), 1962
Het gewicht van stalen platen, cilinders, buizen, vierkante en zeskantige profielen … kan vlot in functie van de afmetingen bepaald worden.
Collectie: E. Smet (item 202)
THE CALCULATOR, The Calculator CO. (Grand Rapids, Michigan, USA), 1907 … 1910
Het Amerikaans patent voor deze machine dateert van 1907 en is op naam van Walter Richard Bonham (de uitvinder) en A.J. Schram (US845747, “Calculating-Machine”).
Collectie: E. Smet (item 69)
Lightning, Lightning Adding Machine Sales Co. (Los Angeles, USA), 1948 … 1956
Dit naoorlogse model kan vlot optellen en aftrekken. Het op nul zetten gebeurt met de hendel links. Dit is een heel mooi bureaumodel met een steun in bakeliet. In een reclamefolder wordt dit toestel aangeprezen met “as easy to use as dialing your telephone”!
Collectie: E. Smet (item 62)
Addometer model B en C, RELIABLE TYPEWRITER & ADDING MACHINE CO. (Chicago, USA), 1928 … ca. 1950
Van dit schijventelwerk bestaan er zes verschillende versies. Model B is de metrische versie van de Addometer. Met model C kan men vlot in voet (“feet”), duim (“inch”) en delen van een duim rekenen. Zowel bij het optellen als bij het aftrekken gebeurt een overdracht soepel. Met de hendel rechts kan men alle velden op nul zetten.
Collectie: E. Smet (item 6 en 34)
Dial-A-Matic, Sterling Plastics (New Jersey, USA), … 1958 …
Deze automatische optelmachine van Sterling Plastics uit New Jersey (U.S.A.) is volledig uit kunststof vervaardigd.
Collectie: E. Smet (item 138)
BIO-RITM, Ruh ve Madde (Istanbul, Turkije)
Bepaal je bioritme aan de hand van je fysieke, emotionele en intellectuele cyclus.
Collectie: E. Smet (item 202)
“For 28 yrs calendar”, .. 1983 ..
Collectie: E. Smet (item 375)
“Für diese Besprechung …”, Siemens AG (Berlijn, Duitsland), 1998
Deze rekenschijf lag bij Siemens in Berlijn in de vergaderzalen. Het doel hiervan was het bewustzijn bij te brengen dat een vergadering uiteindelijk betaald wordt door de klant.
Collectie: E. Smet (item 90)
MERKURIA 190, NORMA (Altusried, Duitsland), 1970 … 1993
Deze rekenschijf van NORMA komt overeen met een rekenlat van 500 mm.
Collectie: E. Smet (item 271)
Computer (Italië)
In deze pen zijn heel discreet de tafels van vermenigvuldiging verwerkt. Deze pen mag je niet gebruiken in het basisonderwijs …
Collectie: E. Smet (item 58)
ROKA, (Engeland?), 1921 …
Dit is de Duitse variante van Darnley’s rotatable lightning calculator pencil case, ruler & measure (GB167699 patent 16/01/1920 van Darnley en Richards). In deze doos zijn ook de tafels van vermenigvuldiging verwerkt.
Collectie: E. Smet (item 284)
