De rekenlat (“rekenliniaal”) is bijna 400 jaar oud. De basis hiervoor werd in 1614 gelegd door de rijke Schotse edelman Sir John Napier (1550-1617). Hij beschreef in zijn werk “Mirifici logarithmorum canonis descriptio" een simpele manier om grote getallen te vermenigvuldigen, te delen, te kwadrateren of er wortels uit te trekken. Door de logaritme te nemen van getallen werd het mogelijk om het vermenigvuldigen of delen te herleiden tot eenvoudigweg optellen of aftrekken.
De logaritme zoals Napier die oorspronkelijk uitwerkte, had niet als grondtal 10. Het is pas na een ontmoeting met Henry Briggs (1561-1630) dat deze laatste een tabel uitwerkte voor logaritmen met grondtal 10.
Edmund Gunter (1581-1626) maakte gebruik van een passer om met behulp van één logaritmische schaal (op een “Gunter”) op te tellen (vermenigvuldigen) en af te trekken (delen).
Het is de wiskundige en dominee uit Oxfordshire William Oughtred (1575-1660) die het principe beschrijft van twee logaritmische schalen die ten opzichte van elkaar verschuiven. Hij ligt ook aan de basis van een cirkelvormige versie van de rekenlat.
De Fransman Amédée Mannheim (1831-1906) voegde in 1850 een handig hulpmiddel aan de rekenlat toe: de loper (cursor). Rekenlatten werden ook, afhankelijk van het toepassingsgebied (navigatie, technische berekeningen, …) voorzien van extra schaalverdelingen (goniometrische schalen, …).
Naast de uitvoering als een liniaal en als een schijf, zijn er ook cilindervormige versies. Een cilinder maakt het mogelijk om schalen langs een spiraal of op evenwijdige deelschalen aan te brengen. Hierdoor zijn heel lange schalen mogelijk die toelaten om nauwkeuriger te rekenen.
Producent, herkomst en productiejaar onbekend
De logaritmische schaal Num werd gebruikt om met behulp van een passer getallen te vermenigvuldigen of te delen. Een aantal van de overige schalen waren typisch voor het gebruik in de scheepvaart (M*L, S*R, ..).
Collectie: E. Smet (item 368 en 382)
REISS Rietz-Spezial 3201 (Bad Liebenwerda, DDR), ca. 1970
Dit is de klassieke uitvoering van een rekenlat met in het midden een liniaal (tong of schuif) die verschuift t.o.v. het bovenste en onderste liniaal. Bovenste en onderste liniaal vormen één geheel (lichaam).
Collectie: E. Smet (item 101)
ARISTO MULTIRIETZ 0929 (Hamburg, West-Duitsland), ca. 1959
Deze rekenlat heeft een uitgebreide reeks aan schalen aan de voorzijde (K, DF, CF, ClF, Cl, C, D, L) en aan de achterzijde (P, A, B, T, ST, S, C, D, Dl). Er zit ook nog een omrekentabel bij. De bijgevoegde handleiding in de tentoonstelling is voor gelijkaardige modellen van Aristo.
Collectie: E. Smet (item 299)
Model 1R van K. EMIL TRÖGER (Mylau/Vogland, DDR), ca. 1960.
De centrale schijf met schaal kan met een knop aan de achterzijde verdraaid worden t.o.v. van de buitenste schaal. De loper helpt om nauwkeurig af te lezen.
Collectie: E. Smet (item 77)
Fuller Calculator Model 1, W.F. Stanley & Co., London (Londen, Engeland), 1921
De spiraalvormige hoofdschaal maakt 50 omwentelingen, wat overeenkomt met een klassieke rekenlat van ongeveer 12,6 meter!
Collectie: E. Smet (item 377)
LOGA Calculator van Daemen-Schmid (Zwitserland), 1900 … 1935
Deze rekencilinder komt overeen met een rekenlat van ongeveer 15 meter!
Collectie: E. Smet (item 313)
Otis King Calculator Model K van Carbic Limited (London, Engeland), 1921 … 1971
De houder van deze compacte rekenhulp heeft een lengte van ongeveer 167 mm, en de schalen zijn exact 10 keer zo lang.
Collectie: E. Smet (item 131)
NESTLER Rietz Nr. 0235 (Lahr in Baden, West-Duitsland), november 1971
Houten rekenlat met de oppervlakken afgewerkt in plastic. Op de achterkant staan tabellen met fysische constanten en omrekeningsfactoren.
Collectie: E. Smet (item 266)
“Temelj” Građevno Produzeće (Karlovac, Joegoslavië), productiejaar onbekend
Houten rekenlat met erop gekleefd een schaalverdelingen in geplastificeerd papier: K, A, B, Cl, C, D en P. Ook op deze rekenlat staan op de achterkant fysische constanten en omrekeningsfactoren.
Collectie: E. Smet (item 99)
SUN HEMMI (Japan), november 1968
Rekenlat vervaardigd uit bamboe, metaal en “sneeuwwit” celluloid. Hemmi (1895) is de oudste Japanse producent van rekenlatten die in 1912 een patent bekwam voor het gebruik van gelamineerd bamboe.
Collectie: E. Smet (item 220)
Nestler Nr. 11 R (Lahr in Baden, West-Duitsland), ?1950
Zeer compacte rekenlat vervaardigd uit plastic.
Collectie: E. Smet (item 298)
Er zijn door de Expertisecel technologisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed (ETWIE) van een aantal verzamelaars in Vlaanderen ook korte introductiefilmpjes gemaakt over belangrijke stukken in hun verzameling - Dit is Dirk Standaert uit Oostende, over enkele van zijn rekenlatten en schuiftabellen :
De Faber Castell rekenliniaal:
Alle rechten: ETWIE
